bio-identieke en synthetische hormonen… ze zijn niet hetzelfde!

1. Wat is het verschil tussen bio-identieke en synthetische hormonen?
2. Waarom beweren sommigen dat bio-identieke hormonen en synthetische hormonen hetzelfde zijn?
3. Wat maakt bio-identieke hormonen ‘identiek’ en wat zijn daar de voordelen van?
4. Waarom is de term bio-identieke hormonen geen ‘moderne, door influencers bedachte hype’ en is die bewering onzinnig?
5. Waarom is transdermale toediening van 17β-oestradiol maar ook van bio-identiek progesteron uitstekend mogelijk?

1. Wat is het verschil tussen ‘bio-identieke’ en ‘synthetische’ hormonen?

Het verschil tussen bio-identieke en synthetische hormonen zit voornamelijk in de structuur, de werking in het lichaam en hoe ze worden geproduceerd.

Bio-identieke hormonen

Structuur
Bio-identieke hormonen hebben exact dezelfde moleculaire structuur als de hormonen die van nature in het menselijk lichaam worden geproduceerd. Hierdoor passen ze op precies dezelfde receptoren. Op zich is dat niet bijzonder, want heel veel stoffen passen daarop, gewenst en ongewenst. Belangrijker is dat ze precies dezelfde receptoren in het lichaam op precies dezelfde wijze activeren als lichaamseigen hormonen.

Bron en productie
Bio-identieke hormonen worden gemaakt van plantaardige grondstoffen, zoals diosgenine uit yam, die vervolgens chemisch in een aantal stappen worden bewerkt, om zo dezelfde structuur te verkrijgen als menselijke hormonen.

Werking
Omdat de structuur identiek is, herkent het lichaam deze bio-identieke hormonen als ‘eigen’, ook al is dat niet zo, wat resulteert in een goede opname en werking en – in de juiste dosering – geen bijwerkingen. Voorbeelden zijn testosteron, progesteron en 17β-oestradiol.

Synthetische hormonen

Structuur
Synthetische hormonen hebben een chemische structuur die lijkt op natuurlijke hormonen, maar ze zijn niet exact identiek. Hierdoor werken ze anders, vaak krachtiger, met een gerichte (bij)werking, of hebben ze andere effecten op de receptoren in het lichaam dan bio-identieke hormonen.

Juist die krachtigere of onnatuurlijke effecten kunnen nuttig zijn voor bepaalde medische indicaties. Dit zal echter ook leiden tot een verhoogd risico op bijwerkingen. Denk hierbij aan medicatie om niet zwanger te worden, juist wel zwanger te worden, een eisprong te bevorderen etc. etc.

Een stof die je lichaam binnenkomt heeft altijd een effect. Is het een gewenst effect dan heet dit ‘werking’ en is het een ongewenst dan heet het ‘bijwerking’. In werkelijkheid is het natuurlijk hetzelfde: het volledige effect.

Bron en productie
Synthetische hormonen worden in laboratoria geproduceerd, door chemische modificatie van natuurlijke of synthetische bronnen, maar zonder dat ze volledig gelijk zijn aan menselijke hormonen.

Werking
Omdat de structuur niet volledig gelijk is, herkent het lichaam deze hormonen niet op dezelfde manier als bio-identieke hormonen. Wat, zoals gezegd, leidt tot andere effecten.

2. Waarom beweren sommigen dat ‘bio-identieke’ hormonen en ‘synthetische’ hormonen hetzelfde zijn?

Gebrek aan nuance in terminologie
Het woord ‘synthetisch’ verwijst simpelweg naar iets dat in een laboratorium is gemaakt, en dat geldt zowel voor bio-identieke als niet-identieke hormonen. Dit zorgt natuurlijk voor verwarring. Mensen die beweren dat ze hetzelfde zijn, doelen vaak op het productieproces, maar negeren de moleculaire verschillen. Eigenlijk zouden we het moeten hebben over ‘bio-identiek = exact identiek’ of ‘synthetisch = niet identiek’. Het gaat niet om de bron of het proces. Het gaat om het eindresultaat.

Focus op werking in plaats van structuur
Het idee heerst, zelfs onder vooraanstaande gynaecologen, dat synthetische hormonen (niet-identiek) ‘functioneel genoeg’ lijken op natuurlijke hormonen en daarom als ‘hetzelfde’ kunnen worden beschouwd. Synthetische hormonen zijn vaak ontworpen om op dezelfde receptoren in te werken, dat klopt, maar die kleine verschillen in moleculaire structuur kunnen grote verschillen veroorzaken in hoe het lichaam erop reageert. Denk bijvoorbeeld aan CO₂ (koolstofdioxide), CO (koolmonoxide), O₂ (zuurstof) en H₂O (water). Ze verschillen onderling slechts enkele atomen, maar de werking in het lichaam is desastreus anders!

Belangen van de farmaceutische industrie
Veel synthetische hormonen zijn gepatenteerd als ze niet-identiek zijn, terwijl bio-identieke hormonen in een natuurlijke toepassing (transdermaal) niet te patenteren zijn, omdat ze exact de natuurlijke structuur nabootsen. Hierdoor hebben farmaceutische bedrijven veel meer belang bij het gebruik van synthetische, niet-identieke varianten en is dat ook wat ze ondersteunen met wetenschappelijk onderzoek. Er wordt nauwelijks onderzoek gedaan met bio-identieke hormonen, wie moet dat betalen?

Kleine veranderingen voor patentbescherming
Om een stof te kunnen patenteren, moet deze uniek zijn. Farmaceutische bedrijven passen daarom met opzet de structuur aan, om deze vervolgens te kunnen patenteren. Deze veranderingen maken de hormonen per definitie ‘niet identiek’, ook al lijken ze op lichaamseigen hormonen en passen ze op een receptor. Het simpelweg ‘kunnen passen op een receptor’ zegt niets. Integendeel.

Een goed voorbeeld hiervan zijn de hormoonverstorende stoffen die we via voeding, drinkwater en andere gebruiks- of verzorgingsmiddelen binnenkrijgen. Die gedragen zich óók alsof ze een hormoon zijn, door op een receptor te gaan zitten. Daar hebben ze vervolgens een negatieve werking. Denk aan BPA uit plastics, Ftalaten uit cosmetica en parabenen uit verzorgingsproducten.

Stabiliteit en dosering
Synthetische hormonen worden soms chemisch aangepast om beter bestand te zijn tegen de spijsvertering, langer in het lichaam te kunnen blijven, krachtiger te werken of gemakkelijker doseerbaar te zijn.

Het is moeilijk om een synthetisch molecuul te maken dat exact dezelfde stabiliteit, biologische activiteit en (bij-)werkingenprofiel heeft als een natuurlijk hormoon.

3. Wat maakt bio-identieke hormonen wél ‘identiek’ en wat zijn daar de voordelen van?

Bio-identieke hormonen lijken exact op de hormonen die we in ons eigen lichaam aanmaken, waardoor de receptoren ze ook als zodanig herkennen. Vervolgens kan het lichaam ze gebruiken of omzetten, zodat de taak waarvoor ze bedoeld zijn kan worden uitgevoerd. Door bio-identieke hormonen wordt een tekort aangevuld en bepaalt het lichaam wat nodig is. Door synthetische hormonen wordt een gerichte werking in het lichaam afgedwongen.

Metabolisme en bijwerkingen
Een ander belangrijk verschil tussen bio-identieke en synthetische hormonen is hoe ze worden gemetaboliseerd in het lichaam. Synthetische hormonen kunnen bij de afbraak in de lever ongewenste metabolieten produceren die bijwerkingen veroorzaken. Metabolieten zijn stofwisselingsproducten. Dat zijn de organische tussen- of eindproducten, die ontstaan na de stofwisseling of verwerking van een specifieke stof in een lichaam. Voorbeelden van gevolgen zijn een verhoogd risico op bloedstolsels (bijvoorbeeld door synthetische progestagenen) en stimulatie van ongunstige groeifactoren.

Bio-identieke hormonen hebben een natuurlijk metabolisme en produceren minder schadelijke metabolieten, én – belangrijk – geen voor het lichaam onnatuurlijke of onbekende.

Doseringsvormen en toepassing
Bio-identieke hormonen kunnen in individueel aangepaste doseringen worden ingezet en bijgesteld. Deze ‘therapie op maat’ maakt het mogelijk om specifieke doseringen, combinaties of concentraties aan te passen aan de behoeften van iedere vrouw. Bij synthetische hormonen zijn de doseringen en combinaties vaak gestandaardiseerd en in protocollen gestoken. Als iets niet standaard is en niet in een protocol past, zijn het menselijke organismen. Dat dit al helemaal voor vrouwen en hun zeer van mannen afwijkende metabolisme geldt, wordt de laatste jaren gelukkig steeds duidelijker, ook in de reguliere medische zorg.

Toedieningsvormen
Bio-identieke hormonen zijn verkrijgbaar in verschillende vormen, die de spijsvertering omzeilen en een stabiele en precieze dosering en afgifte bieden. Synthetische hormonen worden vaker als orale medicatie aangeboden, wat de leverbelasting verhoogt.

Opname en omzetting
Als we progesteron als voorbeeld nemen: Progesteron is een belangrijke (directe of indirecte) factor voor vele belangrijke processen, zoals de omzetting van schildklierhormoon naar de actieve variant T3, de botaanmaak in samenwerking met oestrogeen, bescherming van de zenuwcellen en brein, de aanmaak van neurotransmitters of de gevoeligheid daarvoor en regulatie van de bloeddruk. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de tientallen tot honderden die genoemd zouden kunnen worden, los van alles wat met de voortplanting te maken heeft.

Omdat bio-identiek exact hetzelfde is, kan het door het lichaam op dezelfde manier worden gebruikt en omgezet worden. Zo kan progesteron worden omgezet in cortisol, testosteron of oestrogeen wanneer dat nodig is. Bij bio-identieke progesteron is er geen verschil in de mogelijkheid van omzetting naar deze andere hormonen, zolang de verschillende enzymen en routes in het lichaam beschikbaar en actief zijn.

Synthetische progestagenen zijn minder of niet flexibel in hun omzettingscapaciteit, wat betekent dat ze niet dezelfde mate van omzetting naar bijvoorbeeld cortisol of testosteron ondergaan als bio-identiek progesteron.

Fysiologische werking
Zelfs als de moleculaire structuur precies hetzelfde is, kan de manier waarop het lichaam een synthetische stof opneemt en gebruikt, in sommige gevallen een beetje anders zijn, vooral als de stof in een andere matrix (bijvoorbeeld een pil, injectie of crème) wordt toegediend. Maar in de meeste gevallen is de fysiologische werking van bio-identieke stoffen vrijwel identiek aan die van de eigen lichaamsstoffen.

Individuele reacties en genetica
De reactie op hormonen verschilt sterk per persoon en is afhankelijk van veel factoren, zoals:

• Polymorfismen in leverenzymen (bijv. CYP450-genen) die de snelheid van hormoonafbraak beïnvloeden.
• Receptoren bepalen hoe gevoelig iemand is voor testosteron, oestrogeen of progesteron.
• (Epi-)genetische, fysieke, mentale, emotionele en sociale factoren spelen een grote rol. Denk aan voeding- en leefstijl, de aan- of afwezigheid van stress, gebruik van medicatie, neurotransmitterwerking, darmgezondheid en de samenstelling van het microbioom.

Wat voor de ene persoon werkt, kan dus voor een ander minder effectief of zelfs problematisch zijn. Een persoonlijke en holistische aanpak is daarom essentieel en bio-identieke hormonen hebben om logische redenen altijd de voorkeur, behalve wanneer een gerichte medische interventie van belang is. In dat geval is er eigenlijk geen sprake van bio-identieke hormoonsubstitutie therapie, maar van een medisch ingrijpen gebaseerd op symptomen. Die twee zijn echter twee totaal verschillende benaderingen.

Wetenschappelijk onderzoek en controverse
Hoewel bio-identieke hormonen als volledig veilig kunnen worden beschouwd en hun inzet essentieel voor gezond ouder worden, is er beperkt grootschalig onderzoek dat dit definitief aantoont. Er is een groeiende vraag naar meer studies naar bio-identieke hormonen, maar dit wordt bemoeilijkt door een gebrek aan financiële prikkels en vooral ook: belangeloosheid. Er zijn immers geen patenten mogelijk.

Tegelijkertijd gaat het om ‘common sense’ wetenschap en de inzet van stoffen die geen medicalisatie behoeven. Het gaat hier om ‘de natuur’ dus is die roep om onderzoeken wel terecht?

Het is duidelijk dat bio-identieke hormonen samen vele honderden taken in het lichaam hebben die minder goed of zelfs niet of nauwelijks kunnen worden uitgevoerd bij een tekort. Bovendien zijn bio-identieke hormonen belangrijke co-factoren (belangrijke stoffen om andere processen in het lichaam te kunnen uitvoeren) én kunnen ze door het lichaam worden omgezet naar essentiële andere hormonen.

Bewustzijn
Veel artsen, experts én patiënten of cliënten zijn zich niet bewust van de verschillen tussen bio-identieke en synthetische hormonen en vertrouwen op standaard medische protocollen en adviezen.

Het uitleggen van de verschillen kan hen helpen om weloverwogen keuzes te maken. Belangrijk is nogmaals te benadrukken dat bio-identieke hormonen het lichaam ondersteunen zoals natuurlijke, lichaamseigen hormonen dat doen, terwijl synthetische hormonen vaak ongewenste, extra effecten en een gebrek aan voordelen en mogelijkheden hebben.

Holistische benadering
Voor veel vrouwen is een hormonale disbalans meer dan alleen een fysiek probleem. Het zal in de meeste gevallen ook mentale, emotionele, relationele en sociale uitdagingen met zich meebrengen. Het combineren van HST met bio-identieke hormonen met brede holistische ondersteuning gericht op andere belangrijke factoren is essentieel, zowel curatief als preventief.

Ondersteunende leefstijl
Leefstijl en voeding spelen een cruciale rol bij hormonale balans.

Stressmanagement, beweging en slaapoptimalisatie helpen om natuurlijke hormoonproductie te ondersteunen en de werking van bio-identieke hormonen te optimaliseren. Het vermijden van toxines en synthetische (maar ook sommige natuurlijke) stoffen kan helpen om hormonale verstoringen te minimaliseren. Rekening houden met uniekheid en (epi-)genetische factoren is belangrijk.

HST met bio-identieke hormonen wordt het liefst ingezet met kennis van en oog voor alle andere factoren, omdat de werking van alle andere hormonen, eiwitten, enzymen, neurotransmitters en zelfs de werking van het microbioom een grote invloed hebben op klachten en op het succes van aanvullende bio-identieke hormoontherapie.

4. Waarom is de term ‘bio-identieke hormonen’ geen ‘moderne, door influencers bedachte hype’ en is die bewering onzinnig?

Bio-identiek oestradiol en progesteron bestaan al verrassend lang. Langer dan de woorden ‘hype’ en ‘influencer’ waarschijnlijk.

Bio-identiek progesteron werd voor het eerst geproduceerd in de jaren 1940, toen onderzoekers ontdekten hoe ze diosgenine (een plantaardige stof afkomstig uit wilde yam of soja) konden omzetten in moleculair identiek progesteron. De eerste vormen van bio-identiek progesteron waren niet goed biologisch beschikbaar als orale medicatie, omdat het in de lever werd afgebroken. In de jaren 1980 werd de technologie verbeterd met micronisatie. Het progesteron werd in kleinere deeltjes verdeeld en in een olieachtige basis geplaatst, waardoor het gemakkelijker werd opgenomen via het spijsverteringssysteem.

Gemicroniseerd bio-identiek progesteron is sindsdien een standaard geworden in hormoonvervangende therapieën. Door de gepatenteerde bio-identieke orale vorm ‘Utrogestan’ is de transdermale crème in de vergetelheid is geraakt.

Bio-identiek oestradiol is sinds de jaren 60 algemeen beschikbaar in verschillende toepassingsvormen. Gelijktijdig ontwikkelen farmaceutische bedrijven synthetische progestines en oestrogenen. Deze worden populair door lagere productiekosten en patenten.

In de jaren 90 worden bio-identieke transdermale gels en pleisters ontwikkeld, maar even later koppelt een grote studie synthetische (!) hormonen volstrekt onterecht aan kanker. Daarmee wordt elke vorm van hormoontherapie (onterecht) in de ban gedaan. De rectificatie van die studie wordt door de media genegeerd.

Bio-identieke progesteron en 17β-oestradiol zijn al die tijd veilig en effectief gebleven en gebleken. Ondanks het feit dat vele artsen en auteurs zich in de loop van vijfentwintig jaar openlijk en onderbouwd hebben uitgesproken, duurde het lang voordat er langzaam beweging kwam in de reguliere medische zorgverlening. Nog steeds zijn de onderlinge verschillen groot. Sommige artsen zijn fel tegen en waarschuwen voor ernstige bijwerkingen die bewezen niet bestaan, anderen promoten juist hoge doseringen.

Door deze periode van onduidelijkheid worden vrouwen soms helemaal niet geholpen, van het kastje naar de muur gestuurd, komen ze terecht bij hulpverleners met te weinig kennis gebaseerd op aannames, betalen ze vele honderden of zelfs vele duizenden euro’s voor recepten, minimale begeleiding, soms nutteloze extra onderzoeken, achterhaalde protocollen en te weinig tijd.

5. Waarom is transdermale toediening van 17β-oestradiol maar ook van bio-identiek progesteron uitstekend mogelijk?

Moleculaire Grootte

• 17β-oestradiol heeft een molecuulformule van C18H24O2, wat betekent dat het uit 18 koolstofatomen, 24 waterstofatomen en 2 zuurstofatomen bestaat.
• Progesteron heeft een molecuulformule van C21H30O2, dus het bevat 21 koolstofatomen, 30 waterstofatomen en 2 zuurstofatomen.

De grootte van een molecuul wordt vaak geassocieerd met zijn moleculaire massa en structuur, maar als we het hebben over de mogelijkheid van een molecuul om door de huid te dringen, zijn er meerdere factoren die bepalen hoe goed een stof door de huid kan komen, zoals de lipofiliciteit (vetoplosbaarheid), de moleculaire grootte, en de chemische eigenschappen.

Laten we een blik werpen op zowel 17β-oestradiol als progesteron:

• 17β-oestradiol heeft een moleculair gewicht van ongeveer 272,4 g/mol.
• Progesteron heeft een moleculair gewicht van ongeveer 314,5 g/mol.

Hoewel progesteron een groter molecuul is dan 17β-oestradiol, zijn ze beide relatief klein, en dat is belangrijk voor het vermogen om door de huid te diffunderen. Over het algemeen geldt dat moleculen kleiner dan ongeveer 500 dalton (g/mol) gemakkelijker door de huid kunnen doordringen.

Transdermaal
Beide stoffen kunnen door de huid dringen, maar het vermogen om dit effectief te doen is ook afhankelijk van hun lipofiliciteit. Lipofiele (vetoplosbare) stoffen kunnen gemakkelijker door de vetachtige lagen van de huid bewegen.

• 17β-oestradiol is vetoplosbaar en kan goed door de huid dringen, wat de reden is dat het vaak wordt gebruikt in transdermale pleisters voor hormoonvervangingstherapie.
• Progesteron is ook lipofiel en heeft soortgelijke eigenschappen die het in staat stellen door de huid te dringen.

Opneembaarheid
Er zijn bepaalde medische aandoeningen en genetische factoren die de opname of werking van progesteron in het lichaam kunnen beïnvloeden. Er zijn echter niet veel gevallen waarin vrouwen progesteron helemaal niet kunnen opnemen via de huid. Wel zijn er situaties waarin de effectiviteit van progesteron beïnvloed kan worden:

1. Hormonale resistentie of hormonale onbalans
Sommige vrouwen hebben een aandoening die de hormonale gevoeligheid of receptoren beïnvloedt, zoals receptoren voor progesteron die mogelijk niet goed functioneren. Dit kan leiden tot een verminderde werking van progesteron, zelfs als het wordt opgenomen. Deze aandoeningen zijn echter relatief zeldzaam en kunnen variëren van lichte tot ernstige vormen.

2. Problemen met de huid (huidbarrière)
Er kunnen ook gevallen zijn waarin de huid zelf de opname van stoffen zoals progesteron bemoeilijkt. Bijvoorbeeld:

• Beschadigde huid of aandoeningen zoals eczeem of psoriasis kunnen de effectiviteit van transdermale hormoontherapie verminderen, omdat de huidbarrière verstoord is. In dat geval kunnen stoffen moeilijker of juist gemakkelijker door de huid dringen, afhankelijk van de aard van de aandoening.
• Overgevoeligheid of allergieën kunnen ook invloed hebben op het vermogen van de huid om bepaalde stoffen effectief op te nemen.

3. Genetische factoren
In sommige gevallen kunnen genetische factoren invloed hebben op hoe goed een vrouw progesteron of andere hormonen absorbeert en metaboliseert. Er zijn genetische variaties die de activiteit van de cytochroom P450-enzymen beïnvloeden, die betrokken zijn bij het afbreken van hormonen zoals progesteron. Dit kan de beschikbaarheid van progesteron in het lichaam veranderen, maar niet noodzakelijkerwijs het vermogen om het op te nemen.

4. Verstoring door andere medicijnen
Sommige medicijnen kunnen de werking van progesteron beïnvloeden, zoals medicijnen die de werking van leverenzymen beïnvloeden (zoals sommige antivirale middelen, anti-epileptica of antidepressiva). Dit kan leiden tot een snellere afbraak van progesteron, waardoor het moeilijker wordt om de gewenste effecten te bereiken.

5. Zeldzame medische aandoeningen
Er zijn ook enkele zeer zeldzame aandoeningen waarbij het lichaam moeite heeft met het metaboliseren of het juist reageren op bepaalde hormonen. Een voorbeeld hiervan is Progesteron Receptor Deficiency Syndrome, een zeldzame aandoening waarbij de progesteronreceptoren niet goed werken, waardoor het lichaam niet goed reageert op progesteron, zelfs als het wordt ingenomen of via de huid wordt toegediend. 

Er zijn geen veelvoorkomende gevallen waarbij vrouwen progesteron helemaal niet kunnen opnemen via de huid, maar er zijn wel situaties waarin de effectiviteit van progesteron verminderd wordt. Dit kan te maken hebben met verschillende factoren, waaronder hormonale resistentie, huidproblemen, (epi-)genetica, of het gebruik van andere medicijnen.

Als een vrouw moeite heeft met het opnemen of ervaren van de positieve effecten van bio-identiek, transdermaal 17β-oestradiol of progesteron is het nuttig dit met een deskundige te bespreken. Alternatieve behandelingsopties, een grondiger onderzoek naar de oorzaak of gerichte en persoonlijke aanpassingen zijn dan nodig.

2025.02.26 Regien Theuns ~ balancetouch.nl en leefjeleveninbalans.nl